بخش عمده لاستیکهایی که امروز در خط تولید صنایع مختلف لاستیکسازی، خودروسازی و … مورد استفاده قرار میگیرند، از شیرابه درخت کائوچو بهصورت طبیعی یا طی فرآیندهایی نوین بهروش مصنوعی به دست میآیند. این صمغ بهطور طبیعی از گیاه درخت کائوچو به دست میآید. در این مقاله از ویراتیس همراه ما باشید تا با این درخت و ویژگیهای آن بیشتر آشنا شویم. ویراتیس وارد کننده و تامین کننده مواد اولیه شیمیایی و محصولاتی همچون مواد اولیه لاستیک است. تمامی این مواد به صورت عمده با ارسال به سراسر کشور در ویراتیس قابل خریداری میباشند.
برای مشاوره و راهنمایی خرید میتوانید با همکاران متخصص ما در ویراتیس با شماره تماسهای 02188107454 و 02188107725 در ارتباط باشید.
معرفی گیاه کائوچو
گیاه کائوچو به صورت درخت با نام Hevea Brasiliesis شناخته میشود. این درخت گرمسیری همیشه سبز و بومی مناطق آسیای جنوبی (مالزی، اندونزی، سیلان، هند) است. اصالت درخت کائوچو به کشور برزیل تعلق داشته و نامش از عبارتی به زبان سرخپوستی بهمعنی «اشکهای درخت» گرفته شده است. اشکهای این درخت پرکاربرد، همان شیره لاتکس است که طعمی ترش و بوی ناخوشایندی دارد. اما طی فرایندهای مختلف به الاستومترهای کائوچو طبیعی تبدیل شده و در صنایع مختلف کاربرد دارد. از آنجا که منشاء این ماده به طبیعت برمیگردد، به نام لاستیک طبیعی یا کائوچو طبیعی نیز شهرت یافته است. البته با توجه به هزینه بالا و دشواری زیاد تولید کائوچوی طبیعی، تغییرات چشمگیری در فرایند تولید کائوچو پدید آمد و منجر به تولید کائوچو مصنوعی طی مراحل آسانتر و با کیفیت بالاتر شد.
مشخصات درخت کائوچو
| ویژگی درخت کائوچو | مشخصات |
|---|---|
| نام و نوع گیاه | Hevea brasiliensis، درخت کائوچو / Rubber Tree، همیشهسبز |
| خانواده و ارتفاع | Euphorbiaceae، ۲۰–۳۰ متر (در طبیعت تا ۴۰ متر) |
| عمر اقتصادی و ریشه | ۲۵–۳۰ سال برای لاتکس، ریشه گسترده و عمیق |
| برگ و گل | برگ مرکب با ۳ برگچه سبز و براق، گل کوچک زرد/کرم در خوشه |
| میوه و بذر | کپسولی سهبخشی، بذر قهوهای بزرگ |
| لاتکس و کاربردها | سفید، منبع لاستیک طبیعی، استفاده در لاستیک، پزشکی، دستکش، بالون |
| چوب و مقاومت | نیمهسخت، مبلمان، مستعد قارچ، حساس به سرما |
| آب و هوا و خاک | گرمسیری، ۲۵–۳۰°C، بارندگی ۱۷۰۰–۲۵۰۰ میلیمتر، خاک عمیق و حاصلخیز |
| مزایای محیط زیستی | تثبیت خاک، کاهش فرسایش، تجدیدپذیر، کمک به تنوع زیستی |
بهترین شرایط برای کشت درخت کائوچو
درخت کائوچو در بهترین حالت در آبوهوای مرطوب طرفین خط استوا رشد میکند و صمغ آن برداشت میشود. در حال حاضر کشورهایی مانند برزیل، مالزی، اندونزی، هند، سریلانکا و … مهمترین پرورشدهندگان این گیاه و تولیدکنندگان کائوچوی طبیعی در تمام دنیا هستند. در تمام دنیا ۵ میلیون هکتار زمین به کاشت درخت کائوچو اختصاص داده شده که ۴ میلیون هکتار آن در آسیای جنوبی و مابقی در آفریقای مرکزی متمرکز است. فکر میکنید از این مساحت، روزانه چه میزان کائوچوی طبیعی برداشت میشود؟ با در نظر گرفتن حداقل فاصله ۴٫۵ متری میان درختها، در شرایط مناسب از هر ۵ هزار متر مربع روزانه، ۲۵۰ کیلوگرم کائوچوی خشک برداشت میشود. البته میتوان با اجرای عملیات پیوند میان درختان، این میزان را تا پنج هزار کیلوگرم افزایش داد.
استخراج لاتکس از گیاه کائوچو
- انتخاب درخت مناسب
درختان ۵ تا ۷ ساله برای برداشت لاتکس مناسب هستند. ارتفاع و سلامت درخت برای تولید بهینه لاتکس مهم است.
- برش پوست درخت (Tapping)
با تیغ مخصوص، یک شکاف سطحی روی پوست درخت ایجاد میشود. برشها معمولا به شکل شیبدار و مورب هستند تا جریان لاتکس راحتتر باشد. به طور معمول صبح زود بهترین زمان برای برش پوست درخت لاتکس است.
- جمعآوری لاتکس
لاتکس از طریق شکافها به ظرفهای جمعآوری ریخته میشود. این عمل معمولا هر روز یا هر دو روز یک بار انجام میشود. هر درخت باید فواصل کافی بین برشها داشته باشد تا به سلامت درخت آسیب نرسد. بعد از برداشت نیز درخت نیاز به استراحت دارد تا دوباره توان تولید لاتکس پیدا کند.
- حفظ کیفیت لاتکس
- ظرفهای جمعآوری باید تمیز و خشک باشند. افزودن مواد ضد انعقاد مانند آمونیوم هیدروکسید میتواند مانع از لخته شدن لاتکس شود.
- انتقال و فرآوری
- لاتکس تازه به کارخانه منتقل میشود. در کارخانه، با فرآیندهایی مانند فیلتر کردن، غلیظ کردن و خشک کردن، به لاستیک طبیعی تبدیل میشود.
شیرابه گیاه کائوچو را چطور جمعآوری میکنند؟
اشک این درختان گریان یا همان شیرابه و صمغ آن بهعنوان لاستیک طبیعی در صنایع مختلف بهکار میروند. اما چطور باید شیره درخت کائوچو را جمعآوری کرد؟
این صمغ سفیدرنگ و پرکاربرد را از شکافهای درختان ۵ الی ۷ ساله برمیدارند. با اسید فرمیک ترکیب میکنند تا سفت و خشک شود و در نهایت به صورت ورقه یا بلوک کائوچوی خام استفاده یا صادرات باشد. البته در این مرحله کائوچو کششپذیری مناسبی ندارد و باید طی عملیات ولکانیزه با گوگرد و مواد پرکننده ترکیب گردد تا بهعنوان متریالی با قابلیت کشسانی عالی آماده استفاده در صنعت باشد. به هر حال از آنجا که روند جمعآوری شیرابه گیاه کائوچو پرزحمت و هزینه بردار است، بسیاری از کشورها واردات آن را ترجیح میدهند.
روش تکثیر درخت کائوچو
درخت کائوچو را میتوان به ۳ روش خوابانیدن هوایی، قلمهزنی و کاشت بذر تکثیر کرد. در ادامه درباره هر روش به صورت مختصر توضیح میدهیم.
۱. تکثیر به روش خوابانیدن هوایی
در این روش قلمه گیاه را روی تنه اصلی یا مادری میگذارند تا ریشههایش جوانه بزنند؛ سپس از ناحیه ریشه جدا کرده و در گلدان میکارند. یک ساقه مناسب از گیاه مادر را جدا کرده و برگهای محدوده ریشهزایی را بچینید؛ سپس پوست ساقه را ببرید و تکهای از چوب ساقه را (به اندازه یک خلال) در محل شکاف و بریدگی قرار دهید. هورمون ریشهزایی را روی محل شکاف قرار دهید و آن را مرطوب نگه دارید تا ریشهها از محل بریدگی رشد کنند. سپس ساقه قلمه را از زیر محل بریدگی قطع کرده و در گلدان تازهای بکارید.
۲. تکثیر به روش قلمهزنی
برای این روش تکثیر نیز به یک قلمه مناسب از گیاه مادری نیاز دارید که برگهای زیرین آن حذف شده و انتهای قلمه آغشته به پودر یا محلول ریشهزایی باشد. در مرحله بعد یک گلدان را پر از خاک غنی و مرطوب کنید و قلمهها را داخل گلدان بکارید. سپس یک نایلون پلاستیکی شفاف روی گلدان بکشید تا رطوبت خاک حفظ شود. گلدان را در یک مکان گرم زیر نور مستقیم خورشید قرار دهید و ۲ تا ۳ هفته بعد، بعد از ریشهزدن قلمهها، پوشش پلاستیکی را از روی آن بردارید.
۳. تکثیر به روش کاشت بذر
این روش کاشت را همه بلدیم. کافی است یک گلدان کوچک بردارید و آن را پر از خاک باغبانی، هوموس و پیت ماس کنید. بذرها را روی سطح خاک بپاشید و مرطوب نگه دارید تا در عرض یک هفته الی یک ماه، جوانه بزنند. بهمحض مشاهده اولین جوانههای گیاه، گلدان را تغییر داده و بزرگتر کنید.
کاربردهای صنعتی استفاده از گیاه کائوچو
| محصول/کاربرد | توضیحات محصول | اهمیت برای صنعت |
|---|---|---|
| تایر و لاستیک خودرو | تولید تایر، قطعات داخلی خودرو و تسمههای صنعتی | تامین اصلی لاستیک طبیعی برای خودروها |
| دستکش، لولهها، تجهیزات ارتوپدی | لاتکس خالص در تجهیزات پزشکی استفاده میشود | ایمنی و انعطافپذیری بالا |
| توپ، کفش، تجهیزات ورزشی | استفاده از لاستیک طبیعی برای انعطاف و دوام محصولات | دوام، کشسانی و راحتی کاربران |
| چسب، عایق، کفپوش | لاتکس به عنوان ماده اولیه محصولات خانگی و صنعتی | دوام، عایق بودن و مقاومت به آب |
| عایق کابلها و سیمها | لاستیک طبیعی رسانای خوبی نیست و برای عایقکاری استفاده میشود | ایمنی و کاهش اتلاف انرژی |
| قطعات لاستیکی و مهرهها | استفاده در قطعات انعطافپذیر هواپیما و تجهیزات حملونقل | تحمل فشار و دماهای متفاوت |
| شلنگ و لولههای آبیاری | تولید شلنگ، تسمه و قطعات انعطافپذیر | مقاومت در برابر سایش و فشار آب |
| رول و ورقه لاستیکی، مهرسازی | استفاده در غلطکهای چاپ و بستهبندی | دوام، انعطاف و کیفیت چاپ |
| تجهیزات لاستیکی و حفاظتی | ساخت قطعات و پوششهای مقاوم | تحمل ضربه و مقاومت بالا |
| واکنشدهندهها و افزودنیها | لاتکس پایه تولید برخی محصولات شیمیایی و لاستیکی | افزایش کیفیت محصولات شیمیایی |
درخت گیاه کائوچو در ایران
درخت کائوچو برای رشد و به خصوص دریافت لاتکس، نیاز به آب و هوایی گرم و معتدل و مرطوب مانند آب و هوای مناطق جنوب شرق آسیا، آمریکای جنوبی و آفریقا دارد. از این رو حتی در صورت رشد در مناطق خشک و نیمه خشک، نمیتواند تولید لاتکس انجام دهد. رشد این درخت به دلیل شرایط مورد نیاز مانند رطوبت بالا، بارندگی و دمای 25 تا 35 درجه سانتی گراد، در ایران محدودیت اقلیمی خواهد داشت. اما برخی افراد در گلخانههایی در مناطق جنوبی ایران به صورت محدود و برای تحقیقات، گیاه کائوچو را پرورش میدهند.
با توجه به این شرایط، ایران تولید کننده لاتکس طبیعی از کائوچو (کائوچو طبیعی) نیست و برای به کار بردن آن، نیاز به واردات دارد. اما صنایع میتوانند با استفاده از مشتقات نفتی، کائوچو مصنوعی تولید و به کار ببرند. شرکت ویراتیس، وارد کننده انواع کائوچوهای طبیعی و پرکاربرد در صنایع به خصوص لاستیک سازی در ایران است که شما میتوانید با کیفیتترین مواد اولیه تولید لاستیک را از این مرکز تهیه کنید.
چوب درخت کائوچو
پس از برداشت لاتکس درخت کائوچو که معمولا 20 تا 30 سال طول میکشد، از چوب آن نیز به دلیل استحکام و بافتی که دارد در صنایع مختلفی استفاده میشود. مهمترین ویژگیهای رابروود Rubber Wood یا درخت کائوچو که موجب کاربرد زیاد آن شده:
- دوام بالا و مستحکم بودن
- بافت یکدست و سطحی مناسب برای رنگ کاری و پرداخت روی آن
- رنگ مناسب برای رنگ پذیر بودن (قهوهای روشن)
- زیست تخریب پذیر
- مقاوم در برابر رسوبت و تغییرات دمایی
البته این گیاه در برابر حشرات و قارچها ممکن است در بازه زمانی تخریب پذیر باشد که با پردازش و افزودن مواد نگهدارنده این مورد کنترل خواهد شد. از چوب درخت کائوچو در تولید مبلمان، دکوراسیون داخلی، تولید MDF، لوازم آشپزخانه و صنایع دستی و نجاری استفاده میشود.
شرایط مورد نیاز برای نگهداری درختان کائوچو
اگر قصد دارید گیاه کائوچو را پرورش دهید، باید از شرایط نگهداری آن باخبر باشید. درخت کائوچو مانند تمام گیاهان به شرایط خاصی نیاز دارد که شامل نور کافی، دما و خاک مناسب و آبیاری است.
- نور کافی و دمای مناسب
بهترین دما برای رشد درخت کائوچو، دمای معمولی خانه است. البته این گیاه زیر دمای منفی یک درجه نیز رشد میکند و زنده میماند. از طرفی به نور غیر مستقیم نیاز دارد تا برگهایش سبز و براق باقی بمانند. نور خورشید به پرپشت شدن و ضخامت بیشتر درختان کمک میکند.
- کوددهی و خاک سرشار از مواد غنی
درخت کائوچو برای آنکه در بهترین حالت ممکن رشد کند، خاک غنی را ترجیح میدهد. اگر بخواهید از آن بهعنوان گیاه آپارتمانی استفاده کنید، بستر خاک مناسب گل آپارتمانی نیز برای آن مناسب است.
- میزان آب کافی
گیاه کائوچو به آبیاری منظم و بستر همیشه مرطوب نیاز دارد. البته این نکته را به خاطر داشته باشید که آبیاری منظم موجب پوسیدگی ریشهها و از بین رفتن گیاه میشود. در بهترین حالت باید بگذارید سطح خاک خشک شود و بعد مجددا آبیاری کنید.
کاربردهای صمغ درخت گیاه کائوچو
مایع چسبناکی که از درخت همیشه سبز کائوچو بهدست میآید، همان پلاستیک است. ماده اولیه انواع صنایع مختلف که تبدیل میشود به تایر اتومبیلها، زیره کفش، تشکی که روی آن میخوابیم و یا بادکنک و توپی که به هوا پرتاب میکنیم. انواع آدامس، واشر، کش، پاشنه، چسب، اتصالات ساختوساز، سیستمهای عایق رطوبت، جعبه باتری، قطعات خودرو، تولید مبدلهای حرارتی، پایههای ضد لرزش، کوپلهای محرک، فنرها، یاتاقانها و نوارهای لاستیکی را نیز به کمک آن میتوان تولید کرد.
سوالات پرتکرار در مورد درخت کائوچو
اطلاعات در مورد درخت کائوچو از آغاز تا رسیدن به صنعت و چرخه تبدیل شدن به لاستیک و تایر خودرو بسیار جذاب و خواندنی میباشد. در ادامه برخی از سوالات پرتکرار در این زمینه را جمعآوری کردهایم.
درخت کائوچو چه محصولاتی تولید میکند؟
محصول اصلی درخت کائوچو، لاتکس سفیدرنگ است که به کائوچو طبیعی تبدیل میشود. همچنین چوب درخت برای مبلمان و دکور استفاده شده و بذرهای آن نیز در صنایع کشاورزی و تجاری کاربرد دارند.
چطور میتوان سلامت درخت کائوچو را تضمین کرد؟
برای حفظ سلامت درخت، فاصله مناسب بین برشهای پوست رعایت شود، درخت به موقع استراحت داده شود و از آفات و بیماریها محافظت شود. مراقبت صحیح از درخت کائوچو باعث تولید مستمر و با کیفیت لاتکس میشود.
مزایای محیط زیستی کاشت درخت کائوچو چیست؟
درخت کائوچو با تثبیت خاک، کاهش فرسایش، کمک به حفظ تنوع زیستی و منابع تجدیدپذیر، مزایای محیط زیستی مهمی دارد و به حفظ اکوسیستم مناطق گرمسیری کمک میکند.
چقدر طول میکشد تا یک درخت کائوچو به تولید اقتصادی برسد؟
درخت کائوچو معمولا ۵–۷ سال پس از کاشت به مرحله تولید اقتصادی لاتکس میرسد.
چگونه تولید لاتکس روی کیفیت محصولات صنعتی تاثیر میگذارد؟
کیفیت لاتکس خام مستقیما روی دوام، انعطافپذیری و مقاومت محصولات نهایی مانند تایر و دستکش پزشکی تاثیر دارد. لاتکس با کیفیت پایین میتواند محصولاتی با عمر کوتاه و عملکرد ضعیف ایجاد کند.
آیا محصولات لاستیکی تولید شده از کائوچو طبیعی قابل بازیافت هستند؟
بله، بسیاری از محصولات لاستیکی طبیعی قابل بازیافت و تجدیدپذیر هستند، به شرط آنکه فرآوری و استفاده آنها مطابق استانداردهای محیط زیستی باشد.
